Ons lichaam is geen machine die werkt of niet werkt en maar heel beperkt en voorspelbaar beïnvloed wordt door waar deze zich bevindt en hoe ermee wordt omgegaan. Ons lijf is een levend organisme, het is een ‘bezield lichaam’. Het is aangesloten aan onszelf en aan onze omgeving: daar horen onze gevoelens, gedachten en behoeften bij, en zeker ook ons voedingspatroon, het klimaat (inclusief vergif) en onze woon-, werk- en leefomstandigheden.
Leren door ervaring
Een belangrijke factor is de kwaliteit van de relaties met anderen: de meest dierbaren en ook collega’s, vrienden en kennissen: Kan ik me hier ‘safe’, ‘seen’ en ’supported’ voelen? Al deze omstandigheden zorgen voor ervaringen die grote invloed op ons hebben. Vanaf het begin van ons leven zijn ons lichaam en brein gericht op ‘leren’ van deze omgeving, we leren van positieve en ook negatieve ervaringen, hoe het is om deel uit te maken van deze wereld en we pogen zo goed het kan onze draai erin te vinden. Dat allemaal wordt op onze eigen manier in ons lichaam en geest opgeslagen.
Hoe we ons uiten
En natuurlijk werkt dit allemaal door op ons dagelijks leven hier en nu. Heel duidelijk is dat merkbaar als het gaat om gevoelens zoals verdriet, vreugde, verlangen, haat, woede etc. Zij allemaal gaan samen met lichamelijke gewaarwordingen. Wij voelen ons gespannen als wij boos zijn en warm en zacht als wij liefde voelen. Ook gedachten kunnen lichamelijke gevolgen hebben: een gedachte als ‘ik ben niets waard’ kan zich uiten in neerslachtigheid en lichamelijke moeheid; bij de gedachte ‘ik kan het’ voelt het lichaam zich krachtig en actief.
De psychische gesteldheid wordt zichtbaar door de gelaatsuitdrukking, gebaren, de manier van oogcontact en ook door de lichaamshouding. Op deze manier communiceren wij met andere mensen. Niet alleen via onze taal maar met het hele lijf. Wij communiceren hoe wij ons voelen, wat wij willen en niet willen. En wij nemen op deze manier ook non-verbaal waar wat anderen willen en voelen. De interactie tussen mensen is een psychosomatisch gebeuren, psyche en lijf zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden.
Het lichaam herinnert zich
Het lichaam is in staat om zich te ‘herinneren’: Herinneren aan ervaringen die de persoon in het verleden met belangrijke mensen heeft opgedaan. Een persoon die vaak in haar kindertijd werd geslagen, heeft misschien een gekromde rug, als of ze niet wil opvallen. Als of haar lichaam zich aan de slagen herinnert en nog steeds probeert om deze te vermijden door zich zo klein mogelijk te maken. Een andere persoon in dezelfde situatie heeft misschien een andere weg ‚gekozen’: hij of zij heeft geleerd het lichaam sterk te maken en richt zich overdreven op. De persoon probeert aan andere mensen duidelijk te maken dat die zich niet laat kennen. Mensen worden dan als vijandelijk en bedreigend ervaren en de persoon is daarom altijd op haar hoede. Feit is dat negatieve ervaringen al vanaf de kindertijd in de psyche en het lijf zijn opgeslagen. Ze kunnen op deze wijze ook in de volwassene stress veroorzaken en bijdragen aan emotionele en gezondheidsproblemen hier en nu.
De betekenis van emotionele veiligheid
Daarbij komt dat veel van de ervaringen opgedaan in de eerste levensjaren vaak lichamelijk van aard zijn. Het eerste contact tussen moeder, vader en kind wordt vooral waargenomen via de manier hoe het kind wordt aangeraakt. Hier leert het of het welkom is, of het als eigen persoon wordt waargenomen en gerespecteerd, of het veilig is, of rekening met zijn reacties wordt gehouden etc. Deze ervaringen worden opgeslagen en hebben invloed op de manier hoe de persoon andere mensen waarneemt. Zijn anderen te vertrouwen of is het beter om ‘gewapend’ en waakzaam te zijn? Is de wereld een plek waarin men zich kan ontspannen of is het beter om altijd alert te zijn en geen gevoelens en zwaktes te laten zien? Deze voorstellingen maken op een gegeven moment deel uit van de persoonlijkheid. Ze kleuren de waarneming in en beïnvloeden de kwaliteit van leven.
Coaching met aandacht voor het lichaam
Er zijn goede redenen om ook in coaching gesprekken het lichaam erbij te betrekken. Dat kan op verschillende manieren:
De aandacht op het lichaam richten
Dit houdt in dat je erin wordt ondersteund om de sensaties en impulsen in het lijf waar te nemen, de signalen van het lijf te leren kennen en deze te vertrouwen. Vaak wordt dit als prettig ervaren omdat je meer contact met jezelf krijgt.
De aandacht op de ademhaling richten
Ademhaling en gevoelens zijn nauw met elkaar verbonden. Het is goed om de natuurlijke stroom van de in- en uitademing te leren kennen. Vaak leidt dit tot meer contact met gevoelens en behoefden, waardoor deze in het coaching proces toegankelijk worden.
Bewegingsimpulsen bevorderen
Spierspanning kan chronisch zijn en zich in een aangeleerde lichaamshouding weerspiegelen. Vaak heeft zij te maken met ‘ingevroren’ (vermeden) bewegingsimpulsen. De persoon met een kromme rug (voorbeeld boven) vermijdt wellicht de andere te confronteren en agressie te tonen. De persoon met een overdreven rechte rug vermijdt misschien het gevoel van angst en het verlangen op anderen veilig te kunnen vertrouwen.
Lichamelijke en psychische stress afbouwen
Stress kan uiteenlopende gevolgen hebben voor de psychische en lichamelijke gezondheid. Stress gerelateerde klachten zoals slapeloosheid, somberheid, hyperactiviteit, hart- en vaatziekten en andere somatische symptomen gaan vaak samen met een te hoog spanningsniveau en een onvermogen om te ontspannen. Een evenwichtige omgang met spanning en ontspanning is daarom een belangrijk doel van coaching met aandacht voor het lichaam. Een ‘lichaam en geest in balans’ werkt door op de psychische gesteldheid: het bevordert rust, vertrouwen en een positieve wereldzicht.
