Tegenslagen in liefdesrelaties doen pijn – Doe er iets aan!
Uit: Robert Benninga en 29 gastauteurs, waaronder Ingeborg Weser, Is het een tegenslag of juist een kans, Kosmos 2014
Jouw beste vriend laat niets meer van zich horen, iedereen in het team is tegen jouw voorstellen, jouw baas maakt veel te veel kritische opmerkingen over jou, jouw partner lijkt steeds meer een vreemde te worden. Tegenslagen in persoonlijke relaties doen pijn. We voelen ons buitengesloten, alleen gelaten, afgewezen, bekritiseerd, gekleineerd of belazerd. Tegenslagen in relaties met anderen kunnen een bron van stress zijn, ons ver- ontrusten, bang maken. Dat is trouwens heel normaal en niet verbazingwekkend.
Mensen hebben namelijk mensen nodig. We zijn geboren als sociale wezens, we heb- ben mensen nodig om ons veilig en verbonden te voelen. Dat dit voor kinderen geldt, weet ieder die met kinderen te maken heeft. Kinderen ontwikkelen zich goed als ze zich door de ouders of verzorgers gewild en aangenomen voelen. Als ze door een begripvolle ouder begeleid worden in hun emotionele en intellectuele ontwikkeling. Maar ook volwassenen hebben menselijk contact nodig. Erbij horen, belangrijk zijn voor anderen, zich geaccepteerd en gerespecteerd voelen zijn basale behoeften die diep in onze hersenen zijn gegrift. Het is niet voor niets dat wij een vriendenkring opbouwen, de contacten met de familie onderhouden, leden zijn van verenigingen, verbroederen als het nationaal voetbalelftal speelt.
Het is niet voor niets dat een goed functionerend team op ons werk een bron is van motivatie en werkplezier, dat wij ons (willen) identificeren met het bedrijf waaraan wij zijn verbonden en last but not least dat wij levenspartners zoeken en gezinnen stichten. De noodzaak om ons aan mensen te hechten maakt vanaf het begin van ons leven deel uit van onze psychologische make-up.
Tegenslagen in een liefdesrelatie zijn beangstigend
Dit geldt in het bijzonder voor onze levenspartners. In een maatschappij die mobiliteit en individualisering hoog in het vaandel heeft staan, wordt de stabiliteit van de band tussen partners door veel mensen terecht als bijzonder belangrijk ervaren.
‘Jan en Marieke zijn vijftien jaar getrouwd. Ze hebben kinderen gekregen, een carrière opgebouwd, een huis gekocht. Vele jaren ervoeren ze de relatie als buitengewoon gelukkig. De band tussen hen was stevig, samen konden ze wel tegen een stootje. Ze voelden zich emotioneel veilig bij elkaar. Het was duidelijk: ‘Als ik je nodig heb, dan ben je er voor mij.’ Er was vertrouwen, beiden waren geïnteresseerd in het leven en de visie van de ander, ze konden kwetsbaar zijn en samen huilen en samen lachen. Op basis van een gevoel van ‘wij samen’ kon iedereen zijn eigen gang gaan, zijn eigen leven leiden en zich ontwikkelen. Wat was het fijn om erop te vertrouwen dat het thuisfront emotioneel stond als een huis.’
Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat mensen in een als stabiel en veilig ervaren liefdesrelatie meer ontspannen, tevreden, succesvol en gezonder zijn. Ze leven zelfs langer! Als wij andere mensen nodig hebben, zoals boven beschreven, dan geldt dat na- tuurlijk in het bijzonder voor de partner. Hij of zij is immers de belangrijkste persoon in ons leven.
‘Vijf jaar geleden kwam er een tegenslag op het pad van Jan en Marieke. Jan had een eigen bedrijf opgebouwd, maar daar ging het steeds minder goed mee. Jan werkte nog meer uren als daarvoor, sliep slecht, reageerde prikkelbaar op Marieke en de kinderen en zat avonden achter de computer. Marieke snapte in eerste instantie natuurlijk waar Jan mee bezig was, ze liet hem zijn gang gaan, naam veel taken over en begon ook stressklachten te vertonen. De band tussen hen werd steeds dunner. Alsof ze twee eilanden waren zonder een verbindende brug. Er kwamen ruzies, soms om de meest onbenullige dingen, en een gevoel van kilte en afstand. Marieke had geen zin meer in seks en Jan trok zich steeds meer terug.’
Als de band tussen partners over een te lang tijdsbestek te dun wordt, worden wij diep geraakt. Het gevoel van emotionele veiligheid en verbondenheid lijkt ineens dun ijs. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat mensen in deze situatie stresshormonen aanmaken als reactie op een basaal gevoel van ‘Er is gevaar! Pas op! Er moet iets gebeuren!’ Als dreigt dat wij de band met die belangrijkste persoon in ons leven verliezen, maakt ons dat bang en onrustig.
Angst is een gevoel dat de meesten van ons liever niet willen voelen. Onze psyche ‘beschermt’ ons ervoor en gaat meteen over tot actie, dat wil zeggen ‘gedrag’. We doen iets om met deze situatie om te gaan.
Als het misgaat in de liefde
‘Marieke is boos. Jan is voor de zoveelste keer vergeten hun dochtertje van ballet op te halen. Ze wordt boos: “Dat je mij al niet meer ziet zitten en ik het hele gezin alleen draai- end moet houden, is al erg genoeg, maar dat je je dochter zo maar vergeet, dat gaat echt te ver.” Jan ziet het vuur in haar ogen en richt zich op: “Daar ga je weer, dat gezeur kan ik echt niet meer horen. Ik werk me uit de naad maar ja, dat is blijkbaar vanzelfsprekend.” Hij draait zich om, gooit de deur achter zich dicht en gaat de dochter ophalen. Die avond laat hij zich beneden niet meer zien. Hij is druk bezig aan de computer.’
Wat doen we als we te veel en te vaak emotioneel afstand voelen van onze partner? Als de diepe angst in ons schuilt om de ander kwijt te raken? De Canadese relatietherapeute Sue Johnson heeft dit onderzocht. Ze beschrijft typische reactiepatronen die leiden tot ‘duivelse dialogen’. Duivelse dialogen zijn negatieve interactiepatronen, die niet lei- den tot meer contact en begrip voor elkaar maar tot meer afstand. Ze hebben de neiging om zich te herhalen en het is een hele klus om ze te stoppen. Beide partners lijden eronder. De bekendste ‘duivelse dialoog’ is de ‘protestpolka’: een partner, vaak de vrouw, reageert met boosheid: Marieke uit kritiek, maakt verwijten, vertelt Jan hoe hij zich moet verbeteren, laat haar afkeuring merken, dringt aan en laat niet los, geeft steken en uit dreigementen. Ze doet dat omdat ze vertwijfeld contact zoekt. Eigenlijk wil ze helemaal niet zo tekeergaan, maar het lijkt als of ze er geen controle over heeft. Ze heeft het al die maanden uitgehouden, nu is haar woede een laatste poging om door te dringen tot de man die haar geliefde was. Ze bonkt op een gesloten deur, ze schreeuwt om een reactie te krijgen − elke reactie is beter dan geen reactie.
Jan doet mee aan deze duivelse dialoog: soms wordt ook hij boos, hij verdedigt zijn standpunt, soms probeert hij Marieke kalm en rationeel duidelijk te maken dat ze het mis heeft. Jan trekt zich terug, innerlijk en uiterlijk. Hij verstart vanbinnen, luistert niet meer en vroeg of laat gaat hij daadwerkelijk ergens anders naar toe. Computer en werk zijn voor hem in deze situatie ware toevluchtsoorden. Jan doet dit alles omdat hij zichzelf en de relatie wil beschermen. Hij is bang dat de poppen helemaal aan het dansen raken als hij ook boos zou worden. Hij wil niet dat het nog erger wordt. Van buiten gezien lijkt het alsof hij rustig blijft of het hem allemaal niet veel kan schelen, maar van binnen gieren de stresshormonen door zijn lijf.
Een hele uitdaging nogmaals om deze duivelse dialogen te stoppen. Sommige paren lukt het de relatie te repareren: deze paren hebben de veerkracht om elkaar emotioneel niet kwijt te raken ook al hebben ze stressfactoren te verduren. Anderen lukt dat minder, er is te veel gebeurd om elkaar nog te kunnen vertrouwen. Dan is het belangrijk om ondersteuning te zoeken. Soms hel- pen gesprekken met vrienden, soms is het gemakkelijker om een neutrale professional in te schakelen. Een relatiecursus of partnerrelatiegesprekken kunnen eyeopeners zijn die het paar over de drempel helpen.
Op weg naar een veilige verbinding met je partner
Jan en Marieke merken dat ze er samen niet meer uit komen. Ze zoeken professionele hulp. Ze willen handvatten hebben om de duivelse dialogen te stoppen en de veilige verbinding te herstellen.
1. Liefde en veilige verbinding begrijpen
De eerste stap om weer dichter bij elkaar te komen, is het feit dat de partners zich ervan bewust zijn dat ze in een vreselijke negatieve spiraal terecht zijn gekomen, die gestopt moet worden voordat het te laat is. Als de stap is gezet, ervaren de meeste paren het als zeer opluchtend als ze beseffen dat hun manier van reageren heel begrijpelijk is, dat duivelse dialogen in de beste relaties voorkomen en dat er manieren zijn om ze te stoppen.
‘Jan is helemaal verbaasd als hij begrijpt dat zijn manier van reageren geen vanzelfsprekendheid is maar dat hij eigenlijk een keuze heeft. Het lucht hem op dat Marieke blijkbaar niet boos op hem is omdat hij zich zo onmogelijk gedraagt maar omdat zij op deze manier contact met hem zoekt. Marieke beseft dat het terugtrekkend gedrag van Jan niet betekent dat hij haar niet meer ziet zitten maar dat hij lijdt onder de afstand tussen beiden en eigenlijk de relatie wil beschermen voor nog meer escalatie.’
2. De duivelse dialogen leren kennen
Duivelse dialogen zijn zo hardnekkig omdat de partners de neiging hebben om met de vinger naar de ander te wijzen en vooral de schuld bij de ander te zoeken. Het is veel gemakkelijker om de fouten van de ander te zien en op te merken dan het eigen gedrag eens goed onder de loep te nemen. In stap 2 doe je dat: ‘Wat doe ik eigenlijk in situaties van ruzie of verwijdering? Welke rol neem ik aan binnen de dynamiek tussen ons tweeën?’ Het gaat hier dus niet om de inhoud of aanleiding van de ruzie maar hoe beiden er over het algemeen mee omgaan.
‘Marieke merkt op: “Als ik de verbinding met je kwijtraak, ga ik klagen, vragen, kritiek uiten enzovoort. Hoe meer ik bij jou overkom als bedreigend of gevaarlijk hoe meer je je terugtrekt, je me uitsluit, je dichtklapt.” Jan zegt: “Als jij boos op me wordt, verdedig ik me, vertel ik je dat je veel te emotioneel bent en dan trek ik me terug, zoek mijn heil in mijn werk of in mijn hobby en laat je niet meer binnen.” Als Jan op deze manier afstand van Marieke neemt, ervaart ze hem alsnog minder toegankelijk en wordt ze nog bozer. Met het resultaat dat Jan nog meer in zijn slakkenhuis verdwijnt. Op een gegeven moment trekt ook Marieke zich terug. Dan wordt het stil in het huis – beangstigend stil.’
3. De pijnplekken vinden
Nadat Jan en Marieke hun gedragspatronen in kaart hebben gebracht, gaan ze een stap verder. Ze onderzoeken welke gevoelens en gedachten er eigenlijk tijdens de duivelse dialogen in hen omgaan.
‘Marieke zegt tegen Jan: “Toen jij onze dochter vergeten was, werd ik boos op je omdat ik me al een hele tijd erg alleen gelaten voel. Eigenlijk voel ik me eenzaam, ik mis je ontzettend. Ik denk dan: Ik ben blijkbaar niet meer belangrijk voor hem.” ‘Jan zegt: “Als jij boos op me bent, schrik ik daar enorm van. Ik denk dan bij mezelf: Ik doe het niet goed, ik kan haar niet meer gelukkig maken. Ze vindt me gewoon een rotzak. Het is niet fijn om dat op te merken maar eigenlijk voel ik me diep van binnen wanhopig en helemaal fout. Ik doe het gewoon niet goed.’’
We hebben allemaal pijnplekken. Ze zijn als een blauwe plek die wij amper opmerken, alleen als hij wordt geraakt, doet hij zeer. Pijnplekken activeren alarmbellen in ons psychisch systeem. ‘Pas op! Hier doet iets pijn! Doe iets!’ Boosheid of terugtrekkend gedrag hebben in dit verband de functie om ons tegen de pijn te beschermen: zo worden duivelse dialogen geboren!
Pijnplekken zijn universeel. Iedereen kent ze. Ze schuilen in ieder van ons en komen makkelijker tevoorschijn als we ons kwetsbaar voelen, in stress zijn en als iemand belangrijk voor ons is. Geen wonder dat onze partner, immers de belangrijkste persoon in ons leven, onbedoeld onze pijnplekken weet te raken! Bekende pijnplekken kunnen zijn: zich verlaten, niet gewild, in de steek gelaten of afgewezen voelen, niet voldoen, niet belangrijk zijn, als fout en falend worden gezien enzovoort. Vaak horen er gevoelens als schaamte, schuld, angst en verdriet bij.
Het is niet gemakkelijk om zich van deze pijnplekken bewust te worden en al helemaal niet om ze met de partner te delen. Als dat wel lukt, voelt de verbinding meteen een stuk veiliger. Als we ons durven openstellen voor onze partner is dat een bijzonder cadeau voor hem of haar, een bewijs van groeiend vertrouwen.
4. Wij samen tegen de duivelse dialogen
In stap 4 beginnen de partners de duivelse dialogen te herkennen, ze beseffen hoe ze er allebei aan bijdragen en de wens groeit om ze te stoppen. Ze voelen zich niet meer hulpeloos overgeleverd aan altijd dezelfde vervelende situaties. Ze kunnen écht iets doen!
‘Jan en Marieke hebben afgesproken om samen uit eten te gaan. Marieke heeft zich mooi gemaakt, de kinderen logeren bij vrienden, alleen Jan is er niet op het afgesproken tijdstip. Als hij gehaast binnen komt rennen, zegt Marieke: “Nou, dat begint goed, ben je onze afspraak vergeten?” Jan hoort de verwijtende toon in haar stem en voelt het oude gevoel van boosheid in hem opkomen. Hij haalt diep adem en zegt: “Volgens mij is dit een situatie die kan eindigen in een duivelse dialoog. Laten we proberen er samen uit te komen.” Marieke sputtert even tegen maar stemt dan in. “Ik heb me zo verheugd op ons etentje, als je dan te laat komt, denk ik meteen dat ik blijkbaar toch niet belangrijk voor je ben.” Jan zegt: “Ik vind het heel vervelend dat ik te laat ben. Ik stond in de file en mijn mobieltje was leeg. Ik vind het ook fijn dat we samen uitgaan. Ik ga me nu verkleden en dan gaan we, oké?’’
5. Je kwetsbaarheid laten zien
De emotionele band tussen partners wordt stabieler en veiliger als ze de moed opbrengen om zich voor de ander open te stellen, kwetsbare kanten te laten zien en te ervaren waar de ander met begrip en warmte op kan reageren. In deze gesprekken zijn de partners in staat om ‘de lift naar nog een verdieping lager te nemen’ en terecht te komen bij hun diepste angsten en behoeften: de behoeften die eigenlijk ten grondslag liggen aan de emotionele energie die de duivelse dialogen aandrijft.
‘Jan zegt: “Als jij boos op me bent, verdedig ik me eerst en dan sluit ik me van je af. Diep van binnen ben ik bang dat ik je teleurstel. Ik heb dan het gevoel dat ik tekortschiet en in jouw ogen faal. Dat is mijn pijnplek. Mijn diepste angst is dat je vindt dat ik niet goed genoeg ben en dat je mij daarom op een gegeven moment gaat verlaten. Dat het met de zaak slecht gaat, voelt ergens ook als een mislukking. Als jij dan ook nog aan me twijfelt, dan voelt dat verwoestend, dat kan ik niet aan. Als ik deze angst voel, heb ik eigenlijk nodig dat je mij even geruststelt. Dat je zegt: Ik houd van je en ik blijf bij je ook al doe je soms iets verkeerd of lukt soms iets niet. We komen er samen wel uit.” Marieke krijgt tranen in haar ogen en zegt dat ze er trots op is hoe hij zijn best doet en dat hij het niet alleen hoeft te doen. “Ik ben bij je en samen komen we er zeker uit.”
Nu is het Mariekes beurt: “Als jij emotioneel niet beschikbaar bent, word ik snel boos en verwijtend, maar eigenlijk voel ik me eenzaam en alleen. Ik denk dan dat ik blijkbaar onbelangrijk voor je ben. Mijn diepste angst is dat je dat echt vindt: dat je mijn wensen naar contact en nabijheid eigenlijk kinderlijk en belachelijk vindt en dat je mij afwijst. Dat ik je voor altijd verlies en ik als het kleine, domme, onbeduidende vrouwtje achterblijf. Als ik deze angst voel, dan voel ik me inderdaad erg klein en behoeftig. Het is dan heel kwetsbaar en gevaarlijk voor mij om hierover te praten. Wat ik dan eigenlijk nodig heb, is dat je mij even vasthoudt. Letterlijk even in de arm neemt. Dan kan ik voelen dat je mij aanneemt zoals ik ben en dat we weer bij elkaar zijn.” Jan neemt Marieke teder in zijn armen: “Ik wist helemaal niet dat je je zo kwetsbaar voelde, ik heb alleen je boosheid gezien. Alles is goed, mijn schat, je was altijd mijn meisje en je zult het altijd blijven.”’
6. Intimiteit en seks terugvinden
Als een paar in duivelse dialogen verzeild is geraakt, uit zich dat geheid ook in de seksualiteit. Paren wier band niet veilig is, hebben ook geen fijne intimiteit. Ze ervaren elkaar vooral als vijanden. En bij vijanden geef je je niet bloot! Nog gecompliceerder wordt het omdat mannen over het algemeen de neiging hebben om via seksualiteit de band met de partner te willen herstellen, terwijl vrouwen over het algemeen zin hebben in intimiteit als ze zich emotioneel veilig voelen.
‘Voordat Jan en Marieke met de relatie aan de slag zijn gegaan, was seksualiteit een heet hangijzer. Jan maakte wel avances, maar Marieke snapte er niets van: “Hoezo wil je seks met mij als wij mijlenver van elkaar zijn verwijderd? Ben ik alleen nog goed genoeg voor jouw orgasme?” Voor Jan was de seks een bewijs dat het nog goed genoeg tussen hen was, voor Marieke dat hij haar helemaal niet meer respecteerde.
Nadat beiden de duivelse dialogen te lijf zijn gegaan en ze zich weer kwetsbaar en open konden opstellen, is er weer plek voor seks en intimiteit. Sterker nog: de seks is beter dan ooit, meer nabij, speelser, met lust en liefde.’
Tot slot
Tegenslagen in je liefdesrelatie? Pak ze aan! Neem ze serieus! Tijd heelt in dit geval niet alle wonden. In tegendeel: niet op tijd aan de slag gaan, maakt dat de wond gaat etteren. Je maakt meer kapot dan je lief is.
Drie do’s
• Neem regelmatig tijd voor een goed gesprek tussen jou en je partner: praat dan over jezelf en wat er in je omgaat. Gespreksonderwerpen zoals de kinderen, financiën en andere huishoudelijke of zakelijke thema’s horen er niet bij! Het gaat dus echt over jou en je partner zelf.
• Koester de kleine rituelen die een relatie levendig houden: bijvoorbeeld een zoen bij het weggaan of terugkomen, even een telefoontje tussendoor, samen eten, af en toe een tedere aanraking en de belangstellende vraag: ‘Hoe gaat het met je? Wat gaat in je om?’
• Duivelse dialogen? Pak ze samen aan! Samen kom je eruit!
Drie don’ts:
• Laat je niet bepalen door schaamte (‘Ik wil niet dat iemand ons zo ziet’) of trots (‘Ik ben toch geen kneus’). Doe je ego in de ijskast en zoek hulp als jullie er niet uitkomen.
• Blijf niet denken: ‘Zo erg is het niet’, of ‘Het komt wel goed’. Wonden die etteren zijn moeilijk te genezen. Een scheiding is erg pijnlijk en kost bovendien heel veel geld.
• Geef de hoop niet op, vertrouw op jullie veerkracht!
